Sự thật về nàng Tô Thị?

Nói đến truyền thuyết Tô Thị vọng phu hẳn ít ai là không biết bởi câu ca dao nổi tiếng:
"Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa
Có nàng Tô Thị có chùa Tam Thanh
...."

Núi nàng Tô Thị

Đó là một khối đá hình người phụ nữ bồng con nằm trong khu vực danh thắng Nhị Tam Thanh, tỉnh Lạng Sơn gắn liền với truyền thuyết nàng Tô Thị chờ chồng hóa đá. Năm 1991, vì nhiều lí do khác nhau, khối đá này bị đổ xuống chân núi làm cho dư luận phẫn nộ, ngành văn hóa và tỉnh nhà gặp phen lao đao với bao lời đàm tiếu rằng nàng Tô Thị bị tỉnh Lạng Sơn nổ mìn phá đá nung vôi. Tiếng dơ ấy cho đến giờ vẫn chưa gột sạch trong tâm thức nhiều du khách khi nhắc đến nàng Tô Thị. Cho dù sau đó những mảnh vỡ ấy đã được ngành văn hóa tỉnh nhà nỗ lực chắp nhặt, tu bổ lại có phần thẩm mỹ hơn như bây giờ.
Nhưng ít ai biết được rằng nàng Tô Thị bị đổ ấy cũng không phải là nàng Tô Thị "xịn" trong ca dao của người xưa.
Sách Đại Nam nhất thống chí do Quốc sử quán triều Nguyễn chép lại có ghi đại ý là đứng ở cửa chùa Tam Thanh nhìn về phía bắc thấy một khối đá có hình người phu nữ bồng con chênh vênh trên đỉnh núi, tương truyền đó là nàng Tô Thị bồng con chờ chồng đi đánh giặc phương bắc đã hóa đá, lại gần có thể lấy tay lay chuyển được. Trải qua mưa nắng, khối đá ấy đã rơi xuống nay không biết ở chỗ nào.
Vậy là đã rõ, khối đá bị đổ năm 1991 dù có giống tượng nàng Tô Thị vong phu thì cũng không phải là nàng Tô Thị "xịn" bằng vật chất theo người xưa. Sử sách không ghi lại, dân gian cũng thất truyền nên cũng không ai xác định được nàng Tô Thị đích thực trong ca dao ở vị trí nào. Nhưng hình ảnh nàng Tô Thị Vọng phu thì mãi mãi là biểu tượng thủy chung, son sắt của phụ nữ Việt không bao giờ có thể đổ được.